İngilizce kaynaklardan ve kendi bilgilerimden bir derleme yaptım. Gelin biraz göz atalım, ne neymiş ne değilmiş.
Watashi (私)
En bilinen, standart ve cinsiyetten bağımsız, ilk öğretilen "ben" formudur. Hem erkekler hem kadınlar rahatlıkla kullanabilir. Aslen resmi konuşma dilidir ancak resmi olmayan konuşma tarzı ile konuştuğunuzda da kullanmanız garip karşılanmaz.
Yalnız, İngilizce bir kaynakta bir sorundan bahsedilmiş. "Ben de" anlamına gelen "watashi mo" kelimesi, resmi olmayan durumlarda efemine bir izlenim yaratabiliyormuş, onun yerine erkekler dikkat etmeliymiş, bu durumda "boku mo" veya başka bir ben türevi kullanılması daha uygun olurmuş.
Watakushi (私)
Evet, kanjisi watashi ile aynı. Çünkü watashi aslında watakushi'nin kısaltılmış hali. Bu kelime çok fazla resmi olup, genelde iş ortamında, mülakatlarda vs kullanılır ve mütevazi bir kelimedir, yani bir bakıma kendini karşısındaki kişiden aşağı koyma durumu vardır. Günlük konuşmalarda kullanılmaz. Anime ve mangalarda zengin ve soylu kişilerin veya bu kişilerin hizmetlilerinin bu kelimeyi tercih ettiğini görebilirsiniz.
Boku (僕)
Bu kelime çoğunlukla erkekler tarafından kullanılır ve daha mütevazi, alçakgönüllü bir ifadesi vardır. Resmi konuşma biçimi ile kullanılabilir ama watashi'ye göre daha az resmidir. Arkadaşça bir anlam da barındırabilir, bu yüzden yabancılarla konuşurken bu kelimede dikkatli olmanız gerekebilir.
Kelime, anlam olarak "uşak" demekmiş ve Meiji döneminde başlangıçta lise ve üniveriste öğrencileri tarafından bir moda akımı olarak kullanılıyormuş.
Genelde erkekler kullanır dedik, kadınların da kullandığı oluyormuş ama çok yaygın değil. Şarkı sözlerinde (belki heceleri notaya uydurmak amaçlı) kadınların kullandığını duymuşluğum var.
Ore (俺)
Tam zıttı olmasa da boku'nun tersi olarak düşünülebilir. Boku'da yumuşak, mütevazi bir anlam varsa ore'de daha yüksek, övüngen bir anlam var denilebilir. Ore kelimesini kullanan kişi illa ki kendini herkesten yüksek görüyor demek değil, ama, mütevazı bir kişilik de sergilemediği apaçık bellidir. Büyük çoğunlukla hatta hemen hemen sadece erkekler tarafından kullanılır.
Boku, ore'ye göre daha resmidir, ore kelimesi kullanmayı seçen biri resmi olmayan konuşma biçimi ile konuşur. "Ore-sama (俺様)" kullanımı ise çok kibirli ve kaba bir ifadedir. Anime ve mangalarda kullanımı vardır ancak gerçek hayatta ciddi ciddi bir kullanım yeri bulduğunu sanmıyorum, ancak belki şaka amaçlı kullanılabilir.
Not: Ore, eski zamanlarda hem erkekler hem de kadınlar tarafından eşit ölçüde kullanılan ve resmi bir sözcük iken zaman içinde bu kullanımını yitirmiş ve şimdiki halini almış.
Atashi (あたし)
Watashi'nin feminen versiyonudur. Resmi olmayan biçimdir ve kadınlar tarafından kullanılır. Kanji maskülen olarak görüldüğü için atashi'nin kanjisi yoktur ve feminen olan hiragana ile yazılır.
Uchi (内)
Kelimenin asıl anlamı "iç" demektir. Anlamı direkt olarak "ben" olmamasına rağmen çok yaygın olarak ben zamiri yerine kullanılır. Cinsiyet ayrımı yoktur ve resmi olmayan konuşma biçiminde kullanılır. Atashi kelimesini kullanmak istemeyen kadınlar için iyi bir alternatif olabilir.
Kochira (こちら) / Kocchi (こっち)
Kelime anlamı "bu taraf, bu yön" demektir. Kocchi, kochira'nın kısaltılmış versiyonudur, ancak kochira çok daha resmidir. Genelde iş ilişkilerinde, telefonda konuşurken kullanılır. Bu tür konuşmada "bu taraf" derken "biz" veya "bizim şirket" kastedilir.
Kocchi çok daha gayriresmidir ve sıklıkla arkadaşlar arasında kullanılır. Nötr bir anlamı olduğu için konuşan kişi ile dinleyici arasındaki sosyal konum ile alakalı herhangi bir bağlantı kurmaz, bir şeye işaret etmez.
Not: Benzer şekilde sen, siz demek için "o taraf" anlamına gelen sochira (そちら) / socchi (そっち) kullanılabilir.
Ware (我)
"Biz" anlamına gelen wareware (我々) şekli daha çok kullanılan ware kelimesi "ben" anlamına gelir fakat kullanımı yaygın değildir. Basit şekilde ben anlamına gelmek yerine, ore'den daha üstün bir anlamı vardır. Bunu kullanan kişi elit, soylu, bilge veya daha çok kendini beğenmiş, gerçekten diğer insanlardan üstün olan ve bunu açıkça belirtmek isteyen birisidir diyebiliriz.
Washi (わし)
Bu kelime watashi'nin kısaltılmış versiyonudur. Çok yaşlı veya kötü bir telafuza sahip kişiler (daha çok erkekler) tarafından kullanılır. Bildiğim kadarıyla bu kısaltmanın sebebi, "ta" hecesinini telafuz ederken konuştukları kişinin üzerine tükürük saçmamak içindir. Bazen daha da kısaltılıp (özellikle Kansai bölgesinde) wai (わい) şeklinde de telafuz edilir.
Kişinin kendi ismi
Türkçe'de, İngilizce'de vs bu şekilde bir kullanıma rastlamasak da Japonca'da kişinin kendisinden bahsederken ismini söylemesi ve 3.tekil şahıstan bahseder gibi konuşması olağandır. Ancak bu konuşma tarzı çocuksudur ve herkes tarafından hoş görülmeyebilir. (Şurada -chan altında belirtmiştim.) Kişisel görüşüm, bu şekilde konuşmaktan kaçının ancak sizinle konuşulma ihtimali olduğundan böyle bir kullanım olduğunu da bilin.
Daha spesifik formlar
Burada listelenen kelimeler tarih ve edebiyat metinleri sayesinde bilinmektedir ancak günümüz modern Japonca'sında kullanılmaz. Şaka veya taklit amaçlı da olsa, konuşmamızda ben yerine kullandığımız kelimeyi bilinçli olarak seçtiğimizden dolayı, bu kelimelerin konuştuğumuz kişi tarafından nasıl algılanabileceğini düşünmeden kullanmamak gerekir. Sadece bilgi amaçlı,
Wagahai (我輩)
Yüksek sosyal statüye sahip yaşlı erkekler tarafından kullanılan ben karşılığıdır. Manga ve animelerde karşımıza çıkması muhtemeldir.
1905 yılında yazılmış Wagahai wa Neko de Aru (Ben Bir Kediyim) isimli ünlü bir kitap vardır. ("de aru" veya bunun başka bir formu olan "de gozaimasu" (hatta ve hatta "de gozau") eski veya diyalektik bir kullanımdır. Modern Japonca'ya çevirirsek kitabın adı "watashi wa neko desu" olur.)
(ps: tam da şu anda aklımda çakan şimşek ile bir kanıya vardım, "desu" kelimesi "de gozaimasu" kelimesinin zaman içinde değişikliğe uğramış hali olabilir. Yeterli araştırmayı yaptıktan sonra güncelleme yaparım.)
Oira (おいら)
Ore'nin Edo döneminde daha yaygın olarak kullanılan alternatif bir formudur. Geç-Edo döneminde kadınlar tarafından da kullanılmıştır.
Günümüzde kelimenin genç ve erkeksi hissiyatı varmış (kelimenin genç doğasından dolayı çok nadir olarak kanjisi (己等) kullanılırmış), bu yüzden ev hayvanları'nın (tabii ki sahipleri ağzından) kullandığı "ben" versiyonu imiş.
Sessha (拙者)
Samurayların kullandığı bu kelime "beceriksiz kimse" anlamına gelmekte. Samuraylar bu kelimeyi, yetenekleri hakkında alçakgönüllü bir tavır içinde oldukları için kullanırlarmış.
Atai (あたい)
Sadece kızların kullandığı atai kelimesi atashi'nin kısaltılmış formudur ve gayriresmidir. Eskiden sosyete kadınları, fahişeler ve metresler tarafından kullanılıyormuş, ancak çok bilinen bir şey değilmiş.
Yo (余)
Bir diğer çok nadir kullanılan "ben" formu, kelime olarak "çok fazla, aşırı" anlamında olup çok yüksek seviyeli erkekler tarafından kullanılırmış. Anime ve mangalarda kalpsiz, insafsız amirler, derebeyi tipli kişiler tarafından kullanımına rastlamak mümkünmüş.
Warawa (妾)
Samurai ailesindeki kadınlar tarafından kullanılan warawa, kadınların kendilerini diğer kişilerden üstün görmemek adına kullandıkları alçakgönüllü bir "ben" deme şekliymiş. Kanji orjinalde nikahsız eş veya metres anlamına geliyor.
Wachiki (わちき) veya Wacchi (わっち)
Edo döneminde geyşalar tarafından kullanılırmış.
Chin (朕)
2.Dünya Savaşı öncesinde sadece imparator tarafından kullanılırmış.
